Ποιος ήταν τελικά ο Μαρκήσιος ντε Σαντ? (του Γιάννη Νικολουδάκη)

Μαρκήσιος ντε Σαντ!

Πόσοι δεν έχουν ακούσει αυτό το όνομα;

Ποικίλες οι αντιδράσεις που προκαλεί, από πονηρά βλέμματα μέχρι απόλυτη αηδία..

Άλλοι πιστεύουν πως ήταν ένας πορνογράφος, άλλοι ένας επικίνδυνος και παρανοϊκός άνθρωπος.

Ποιος ήταν όμως τελικά;

Προσωπικά, εκείνο που μου έκανε εντύπωση σε αυτόν ήταν πως όλη του η ζωή καθώς και τα γραφόμενά του ήταν μια τεράστια αντίφαση, ένα "χάσμα"! Οι θεωρίες που αναπτύσσονται στα βιβλία του, οι ερμηνείες που μπορούν να διεξαχθούν, θυμίζουν από μορφολογική σκοπιά, σε πολλά τα ιερά κείμενα. Παράδοξο, εκ πρώτης όψεως, αλλά εξηγούμαι.
Χτυπητό κοινό και των δύο είναι πως κατά την ανάγνωσή τους, ο καθένας μπορεί να βρει συγκεκριμένα και αντικρουόμενα, μεταξύ τους, στοιχεία και να "ντύσει" ιδεολογικά, όπως γουστάρει, τον συγγραφέα!
Ποικίλοι χαρακτηρισμοί τού έχουν αποδοθεί. Aπό "πρώτος αναρχικός", "δημοκράτης της Γαλλικής επανάστασης" μέχρι και "απολογητής των στρατοπέδων συγκέντρωσης", σκιαγραφήθηκε από μερικούς!! Αν πάρει, επιπλέον, κάποιος, ξέχωρα, κομμάτια από τα κείμενά του, σε άλλα προβάλλει ως φεμινιστής, σε άλλα ως φαλλοκράτης... 
Και το θεμελιώδες ερώτημα που προβάλλει είναι: "τι απ' όλα αντιπροσώπευε τελικά;". Μήπως ένας απλός οπορτουνιστής; Ή επιπλέον του άρεσε να παίζει με το μυαλό μας και με τον παρόντα τρόπο κατόρθωνε εκείνο που πάντα, κατά βάθος, ήθελε; Nα ασχολούνται όλοι μ' αυτόν; Ίσως, -η πιο απλοϊκή εξήγηση- ήταν απλά τρελός; Αν ήταν όμως το τελευταίο θα ήταν σε θέση να προβαίνει σε τόσο αξιοσημείωτες παρατηρήσεις και φιλοσοφικούς συλλογισμούς;

Αλλά ας φύγουμε από το τι μπορεί να ήτανε, διότι ίσως στην περίπτωσή του επαληθεύεται απόλυτα το ρητό: "ο άνθρωπος το μυστήριο αυτό ον", και ας περάσουμε σε μια αυστηρά προσωπική μου εκτίμηση, σχετικά με το τι εγώ θεωρώ πως ήτανε, σίγουρα· ο Σαντ είχε κατά βάθος -πολύ βάθος!- ιδιαίτερες ευαισθησίες!

Αλλά εκείνες ήταν τόσο καταπιεσμένες που του έβγαιναν σε σκληρότητα..

Έχει εκφραστεί σχετικώς σ' ένα βιβλίο του περί της σκληρότητας, όπως αυτή αναπτύσσεται και εντέλει εκδηλώνεται από ευαίσθητους χαρακτήρες..

Ένα στοιχείο, επιπλέον, που καταδεικνύει τους λόγους πίσω από τους μορφασμούς αηδίας, οι οποίοι συνοδεύουν την ενθύμηση των έργων του αποτελεί πως ο Σαντ δεν άρεσε και δεν αρέσει διότι, εμμέσως πλην σαφώς, κατέδειξε πως όλοι οι τύποι ανθρώπινων χαρακτήρων είναι ικανοί για όλα!!

Δεν αρέσει αυτή η ιδέα σ' όσους σκέφτονται με την ταμπέλα: "καλό παιδί- κακό παιδί"!

Χρειάζεται να υπενθυμίσω πόσο βάναυσοι μπορούν να γίνουν οι "ευαίσθητοι" χαρακτήρες;

Ας το αφήσουμε καλύτερα..

Εκείνος που γνωρίζει πραγματικά πόσο εν δυνάμει κτήνος είναι, εκείνος και διαθέτει λιγότερο κίνδυνο να εκδηλωθεί στην πράξη! Ο άλλος, τώρα, που πορεύεται με βάση την "αποκλειστικά καλή φύση του ανθρώπου" -τη δική του δηλαδή!-, ε.. τι να πω; Βοήθειά του!

Ο Σαντ με βάση αυτά που λέω υπήρξε μπερδεμένος χαρακτήρας, αλλά τουλάχιστον ειλικρινέστερος από πολλούς άλλους! Δεν είναι μυστικό ότι αυτά που έκανε εκείνος συνηθίζονταν στους αριστοκράτες της εποχής του! 

Απλά "έπρεπε" να γίνονται στα κρυφά για να μη τους βγει το όνομα (σας θυμίζει κάτι αυτό;)...

Από την άλλη μεριά, μία εκ φύσεως ροπή προς τη βιαιότητα, ένας έκλυτος και απών πατέρας, μια τελείως αδιάφορη και πληκτική, θρησκόληπτη, μάνα με το βάρος της ανατροφής του να δίνεται στη γιαγιά -η οποία τον καλόμαθε για τα καλά!!- και τον θείο του μοναχό -σε μπορντέλο τον είχαν συλλάβει, τον άτιμο!, τι παραδείγματα να' χει κανείς;;; Ποια θα μπορούσε να ήταν η εξέλιξη; Πού είναι η περίφημη ελεύθερη βούληση των χριστιανών εδώ;

Έπειτα, στα 10, σε Κολέγιο Ιησουιτών, όπου κάθε αταξία τιμωρούνταν με μαστίγιο και ξύλο, από τα 14 έως τα 22 συμμετοχή στον Επταετή πόλεμο...

Και ήρθε κι έδεσε το "γλυκό"!!

Στο μυθιστόρημά του "Ιουστίνη", στον κεντρικό του χαρακτήρα που πέφτει από το ένα καθίκι στο άλλο κι από τη μία συμφορά στην άλλη, εγώ βλέπω το "παιδί Σαντ", κάποιους απόηχους του "παιδιού", που άλλο ήθελε και άλλο του δώσανε, που τον πετούσαν σα να ταν "μπαλάκι" από τη γιαγιά στον θείο κι από τον θείο στη γιαγιά - με όλα τα συμπαρομαρτούντα που είδε και βίωσε...