Πόσο σοφοί ήταν οι λεγόμενοι "αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι"; (ΣΤ’ - Ο Ξενοφάνης, 570-470 π.Χ.)

Ήταν συνομήλικος του Πυθαγόρα και γεννήθηκε στον Κολοφώνα της Μ. Ασίας. Αλλά ο κύριος τόπος δράσης του ήταν, όπως και του Πυθαγόρα, η Σικελία.

Κάποιοι τον χαρακτηρίζουν "διαφωτιστή της αρχαιότητας". Επειδή δίδασκε πως ο άνθρωπος έχει στα χέρια του την τύχη και το μέλλον του. Για να προοδεύσει αρκεί η λογική και δεν χρειάζεται καμιά θεϊκή επέμβαση.

Ο Ξενοφάνης αποκαθήλωσε τους Ολύμπιους και τους Μυθικούς Θεούς. Αλλά δεν καταλήγει στην αθεΐα.

Βασική του θέση ήταν ο Μονοθεϊσμός και η απόρριψη της πολυθεΐας με λογικά επιχειρήματα: αν υπάρχουν δύο ή περισσότεροι Θεοί είτε θα είναι ανόμιοι, οπότε κάποιος θα είναι αναγκαστικά κατώτερος του άλλου, είτε όμοιοι, δηλαδή ισάξιοι, κάτι που επίσης δεν συνάδει με τη φύση του Θεού. Τουλάχιστον όπως την έβλεπε ο φιλόσοφος...

Για να θεμελιώσει τη θέση του πως ο άνθρωπος είναι μόνος υπεύθυνος για τη ζωή του, καθιστά το Θεό τελείως αμέτοχο στα ανθρώπινα. Ναι μεν "ο Θεός κυβερνάει τον κόσμο αποκλειστικά με το νου", αλλά η επέμβασή του στα ανθρώπινα περιορίζεται αποκλειστικά σ’ ένα αρχικό στάδιο, στο οποίο απλώς "υπέδειξε τον σωστό δρόμο"!

Βέβαια, ο Ξενοφών δεν απέφυγε τις αντιφάσεις. Ενώ, π.χ., υποστηρίζει πως ο Θεός δεν επεμβαίνει στα ανθρώπινα, εκτός της αρχικής του "υπόδειξης", στη συνέχεια αναφέρει ως ηθικό καθήκον του "γνωστικού" ανθρώπου να προσεύχεται στο Θεό να του δίνει δύναμη για να πράττει το δίκαιο...

Στα θετικά του Ξενοφάνη καταλογίζουμε την πίστη του πως το ανθρώπινο είδος συνεχώς προοδεύει, σε αντίθεση με την Ησιόδεια παράδοση που έβλεπε την ανθρώπινη ιστορία ως μια συνεχή διαδικασία καθοδικής πορείας...

Σωστή ήταν κι η προσπάθειά του ν’ απομυθοποιήσει τα φυσικά φαινόμενα.

Εκεί όμως έπεσε και σε κάποιους παράλογους δογματισμούς, όπως ότι όλα τα ουράνια σώματα είναι νέφη κυμαινόμενης πυκνότητας κι όχι υλικά αντικείμενα.

Επέμενε πως υπάρχουν άπειροι κόσμοι, όμοιοι κι απαράλλαχτοι, πως "τα φαινόμενα απατούν" (αυτό ισχύει αλλά όχι πάντα), πως η ζωή προέρχεται από τη λάσπη -χώμα και νερό- (κάτι που το βρίσκουμε πολύ παλιότερα στην Εβραϊκή Βίβλο.

Προσωπικά, το σημείο της διδασκαλίας του Ξενοφάνη που με απογοήτευσε περισσότερο ήταν η άποψή του πως η απόλυτη γνώση είναι κάτι το ανέφικτο.

Νομίζω πως ο φιλόσοφος ή ο επιστήμονας που θέτει εκ των προτέρων όρια στην ανθρώπινη γνώση, ουσιαστικά αυτοκαταργείται...